BA trong thời đại mới – Khi mọi kỹ năng đều cần chạm nhau

Một góc nhìn thực tế và định hướng nghề nghiệp dành cho sinh viên trong bối cảnh 2025 – khi ranh giới giữa công nghệ, dữ liệu và trải nghiệm ngày càng hòa làm một..

Hôm qua, trong buổi chia sẻ với các bạn sinh viên Công nghệ thông tin, mình nhận được hai câu hỏi rất thật:

“Em muốn làm BA, nhưng giờ đang học hướng tester, liệu có thể đi đường đó không hay phải bắt đầu từ dev?”
“BA có cần biết UI/UX không, có phải làm giao diện luôn không, và nếu muốn học UX thì bắt đầu từ đâu?”

Nghe qua tưởng chỉ là chuyện nghề, nhưng thật ra là câu chuyện về hành trình đi tìm hướng đi trong thời đại mà mọi vai trò đang giao thoa với nhau.

🌍 Bối cảnh 2025 – Khi doanh nghiệp cần người “đa kỹ năng”

Năm 2025, gần như mọi công ty đều nói về chuyển đổi số, AI, tự động hóa và phân tích dữ liệu.
Nhưng song song với công nghệ, thứ doanh nghiệp thật sự thiếu lại là người hiểu được cả hai thế giới: con người và hệ thống.

Đó chính là vai trò của Business Analyst (BA) – người kết nối giữa nhu cầu thực tế và giải pháp công nghệ. Không chỉ “ghi lại yêu cầu”, mà là người biết vì sao nên làm, làm thế nào cho hiệu quả, và sau khi làm xong – đo lường ra sao.

Một BA giỏi không chỉ biết phân tích nghiệp vụ, mà còn hiểu thêm về dữ liệu, giao diện, kỹ thuật – và trên hết là hiểu con người.

🧩 Từ Tester, Dev hay Data – con đường nào cũng đến được

Không có “đường chuẩn” nào để thành BA. Quan trọng là bạn biết mình đang đứng ở đâu và cần bù kỹ năng nào.

Nếu bạn đi từ Tester

• Hiểu quy trình, luồng nghiệp vụ, phát hiện rủi ro nhanh.
• Quen làm việc với test case, tài liệu và người dùng cuối.
• Nhưng còn yếu ở tư duy hệ thống và thiết kế dữ liệu.

👉 Hãy học thêm SQL, ERD, API cơ bản, và tập vẽ lại quy trình theo góc nhìn “nghiệp vụ – dữ liệu – kết quả”.

Nếu bạn đi từ Dev

• Có nền tảng kỹ thuật vững, hiểu cách hệ thống vận hành.
• Nhưng dễ sa vào “code-first mindset” – nghĩ cách làm trước khi hỏi “vì sao phải làm”.

👉 Hãy học cách đặt câu hỏi, khai vấn người dùng, và chuyển từ “viết phần mềm” sang “giải quyết vấn đề thật”.

Nếu bạn đi từ Data

Bạn đã quen đọc số, phân tích dữ liệu – đó là lợi thế lớn. Nhưng hãy nhớ, dữ liệu chỉ có nghĩa khi hiểu được quy trình tạo ra nó.
Học thêm nghiệp vụ, quy trình và hành vi người dùng để kết nối phân tích với thực tế.

💡 BA có cần biết UI/UX không?

Cần, nhưng không phải để “thiết kế đẹp” mà để hiểu hành trình người dùng.
Một BA nên:

• Vẽ được wireframe cơ bản để mô tả ý tưởng.
• Nhận biết điểm nghẽn trong flow người dùng.
• Nói chuyện được với designer bằng ngôn ngữ logic, không tranh màu sắc.

Và đặc biệt, BA cần biết đo lường trải nghiệm bằng dữ liệu, ví dụ:
Success Rate, Time on Task, Error Rate, hoặc Retention.
Khi bạn nghĩ “UI/UX là dữ liệu”, bạn đang thực sự hiểu sản phẩm.

🧭 Hình mẫu lý tưởng của BA thời 2025

Mảng kỹ năng	Mục tiêu hiểu	Ví dụ ứng dụng
Business Process	Hiểu logic nghiệp vụ	Vẽ AS-IS/TO-BE, xác định bottleneck
Data Literacy	Đọc hiểu dữ liệu	Truy vấn SQL, xác minh báo cáo
UI/UX Thinking	Hiểu hành trình người dùng	Vẽ wireframe, journey map
Tech Awareness	Nắm giới hạn hệ thống	Trao đổi API, DB với dev
Communication	Giao tiếp, dẫn dắt cuộc họp	Workshop, review meeting

🗺️ Lộ trình 3 tháng khởi đầu cho sinh viên

• Tháng 1: Học SQL, vẽ flow nghiệp vụ thật.
• Tháng 2: Viết User Story, Acceptance Criteria, tập Figma hoặc Draw.io.
• Tháng 3: Làm mini project: phỏng vấn, viết yêu cầu, vẽ flow, đánh giá kết quả.

Khi xong, hãy hỏi: “Người dùng có thấy dễ hơn chưa?” – đó là lúc bạn thật sự chạm vào bản chất nghề BA.

🌿 Lời gửi gắm

Làm BA không phải là người “viết tài liệu giữa IT và user”, mà là người hiểu con người – quy trình – dữ liệu – công nghệ và kết nối chúng thành giá trị thật.

Trong thời đại AI và dữ liệu, điều khiến bạn không bị thay thế chính là khả năng hiểu con người và đặt câu hỏi đúng.

Hãy học nhiều hơn chuyên môn của mình.
Nếu bạn là tester – hiểu thêm về data.
Nếu bạn là dev – học cách giao tiếp, phân tích nghiệp vụ.
Nếu bạn làm data – học thêm UI/UX và quy trình.
Càng hiểu nhiều mảnh, bạn càng nhìn thấy bức tranh lớn.
Đó chính là bản chất của một BA trong thời đại mới.

 

Bài viết cũng được đăng tại Hành trình số